Día Internacional das Mulleres 2023: Mulleres Artistas: Selección bibliográfica [BIBLIOTECA]

 

 

Desde hai máis de 100 anos, o 8 de marzo é un día que celebra os dereitos conquistados polas mulleres en todos os ámbitos e conmemora a longa historia de loitas e sacrificios para conseguilos. Na actualidade, durante esta xornada, organízanse marchas e manifestacións en todo o mundo para denunciar que aínda queda moito camiño por percorrer ata alcanzar esta desexada igualdade real entre homes e mulleres.

No ámbito que nos ocupa, a arte e os oficios artísticos, continua a loita das mulleres para alcanzar o lugar que lles corresponde. Desde hai séculos a muller estivo presente nas artes visuais. O seu protagonismo como suxeito da arte asociouse na antigüidade coa artesanía en téxtiles, mentres que a partir do século XVII só casos puntuais alcanzan o recoñecemento de artes visuais. 

Mulleres pintoras hóuboas sempre. Tamén escultoras, talladoras, carpinteiras, gravadoras, ourives, vidreiras. Non hai rexistros de quen eran os artistas da época prehistórica, pero os estudos dos primeiros etnógrafos e antropólogos culturais indican que as mulleres adoitaban ser as principais artesás das culturas neolíticas, nas cales crearon cerámica, teas, cestas, superficies pintadas e xoias. Na Alta Idade Media, era frecuente que mulleres e homes traballasen xuntos. As ilustracións dos manuscritos, os bordados e os capiteis tallados son claros exemplos do traballo artístico das mulleres nesa época. As artistas adoitaban pertencer a dúas clases cultas: aristócratas ricas ou monxas. A miúdo, as mulleres da primeira clase bordaban e tecían; as da outra clase, adoitaban ilustrar manuscritos.

Non foi ata o Renacemento que a arte empezou a ser considerado algo máis que un traballo manual. E foi así grazas ao empeño deses artistas que reivindicaron que os seus nomes pasasen á posteridade xunto ás súas obras. Cando príncipes, reis e bispos déronse conta de que a arte era unha linguaxe perfecta para deixar constancia da súa poder obrouse o milagre. O artista deixou de ser un anónimo para ser respectado e valorado polo seu traballo. Con todo este proceso non discorreu da mesma maneira para as mulleres que continuaron sendo anónimas.

A escaseza de testemuños documentais sobre a muller nos oficios artísticos é patente, a pesar de que a maioría destes traballos realizábanse en talleres familiares, co que parece obvio que debía colaborar activamente a muller. Esta ausencia é xustificable porque na lexislación existente, a muller era só maior de idade aos 25 anos nos reinos de España e para calquera proceso necesitaba, por ser menor de idade, unha persoa que lle representase, un curador. Cando a muller era casada, non podía por lei dar ou facer ningún documento legal sen a autorización do seu marido. Cando a muller enviudaba sendo maior de idade -porque en caso contrario necesitaba seguir tendo un curador-, o seu papel era xa preponderante e de plena liberdade ante a lei. 

No modelo de sociedade existente entre os séculos XVI ao XVIII, a viudez parece que foi o estado ideal para que a muller exercese as funcións profesionais relacionadas coa arte, polo menos con plena liberdade. Na nova situación, a muller facíase cargo do taller do marido, e non como propietaria da tenda, que xeralmente o exercicio do oficio levaba consigo, senón como unha auténtica dona e, por tanto, tamén mestra de taller. Só en contadas ocasións, a muller recorría a algún oficial do marido, o que manifestaba que sabía o oficio e que habitualmente axudara no devandito oficio e taller.

 

Flavia Frigeri, historiadora da arte e autora do libro “Mujeres Artistas”, sinala que “as mulleres foron sempre parte das manifestacións da arte, xa sexa como creadoras, coleccionistas ou investigadoras, pero quedaron fóra da narrativa oficial da historia da arte”. Segundo Frigeri, desde Antigüidade en diante só un puñado de mulleres logrou figurar na historia da arte, desafiando os prexuízos de xénero, tanto para formarse como para vender o seu traballo e obter recoñecemento.

Mulleres que para Manuel Jesús Roldán non aparecen nos libros de arte nin soan no imaxinario colectivo por culpa, apunta, do concepto de Historia da arte procedente do século XIX, "centuria na que se vetou especialmente a independencia creadora da muller pola moral burguesa reinante, relegou ao xénero feminino a unha condición hogareña case exclusiva, marcando un canon case exclusivamente masculino nas primeiras publicacións dedicadas á Arte". Unha discriminación que, ademais, estandarizouse cando se crearon os grandes museos europeos.

Nos inicios do século XX a muller comeza a ser protagonista da súa vida polos movementos femininos que defenderon a igualdade de dereitos e intereses da muller, provocando un cambio na estrutura social. A inserción da muller na educación superior orixinou unha nova xeración de mulleres profesionais en distintas ramas, incluídas as artes visuais.

Neste Día Internacional da Muller esperamos que todas as mulleres pero especialmente as artistas e as artesás gocen de maior vantaxe que as súas antecesoras, con menos obstáculos e máis oportunidades.

Un día como hoxe a nosa Biblioteca quere contribuír a poñer o foco sobre o traballo destas mulleres, para iso facemos unha selección bibliografíca de case todos os títulos existentes no noso fondo moderno especializado, relacionados coa arte realizada por mulleres. Algúns destes títulos podédelos ver nas vitrinas que están no corredor de acceso á biblioteca.

 

MAESTRAS ANTIGUAS : MUJERES, ARTE E IDEOLOGÍA / ROZSIKA PARKER Y GRISELDA POLLOCK ; TRADUCCIÓN, RAQUEL VÁZQUEZ RAMIL.-- MADRID : AKAL, 2021.

R. 3203 AR/461

AMAZONAS CON PINCEL / VICTORIA COMBALÍA.-- BARCELONA : SD-EDICIONS, 2020. R. 3205 AR/463

AMAZONAS CON PINCEL : DE MARINA ABRAMOVIC A FRANCESCA WOODMAN / VICTORIA COMBALÍA.-- BARCELONA : SD-EDICIONS, 2021. R. 3206 AR/464

HISTORIA DEL ARTE CON NOMBRE DE MUJER / MANUEL JESÚS ROLDÁN.-- SEVILLA : EL PASEO, 2020. R. 465 AR/465

INVITADAS : FRAGMENTOS SOBRE MUJERES, IDELOGÍA Y ARTES PLÁSTICAS EN ESPAÑA (1833-1931) [CATÁLOGO DE EXPOSICIÓN] / EDICIÓN A CARGO DE CARLOS G. NAVARRO.-- MADRID : MUSEO DEL PRADO, 2020.R. 3204 AR/462

MUSAS, MECENAS Y AMANTES : MUJERES EN TORNO AL SURREALISMO / VICTORIA COMBALÍA.-- BARCELONA : ELBA, D.L. 2016.R. 3208 AR/466

MUJERES EN EL ARTE / AMPARO SERRANO DE HARO; [PRÓLOGO DE JOSÉ JIMÉNEZ].-- BARCELONA : PLAZA & JANÉS, 2000. R. 544 AR /63

LAS MUJERES DE LA BAUHAUS : DE LO BIDIMENSIONAL AL ESPACIO TOTAL ; JOSENIA HERVÁS Y HERAS.-- BUENOS AIRES : DISEÑO, 2015.R. 3018 AR/438

LAS ALUMNAS DE LA BAUHAUS : ARTES, OFICIOS Y REVOLUCIÓN : LAS MUJERES QUE MARCARON LA DIFERENCIA / MARISA VADILLO RODRÍGUEZ.-- CÓRDOBA : BERENICE, D.L. 2021. R. 3170 AR/459

ARTE SE ESCRIBE CON M DE MUJER / ERIKA BORNAY.-- BARCELONA : SD-EDICIONS, 2009. R. 2434 AR/405

CREACIÓN ARTÍSTICA Y MUJERES : RECUPERAR LA MEMORIA / MARIÁN L.F. CAO (COORD.).-- MADRID : NARCEA, D.L. 2000. R. 2445 AR/407

ARTE Y FEMINISMO / EDICIÓN DE HELENA RECKITT ; ESTUDIO DE PEGGY PHELAN.-- NEW YORK : PHAIDON, 2005. R. 2446 AR/408

BAJO EL SIGNO DE LAS ARTISTAS / UNIVERSITAT DE VALENCIA / CUENCA, M. JOSEP / TRASFORINI, MARIA ANTONIETTA.--[VALENCIA]: PUV 2009. R. 2726 AR/423

ESCULTORAS EN SU CONTEXTO : CUATRO SIGLOS OCHO HISTORIAS / RAQUEL BARRIONUEVO PÉREZ.-- MADRID : VISIÓN LIBROS, D.L. 2011. R. 2987 ESC/163

EL PAPEL DE LAS MUJERES EN LA PINTURA Y LA ESCULTURA / TRINIDAD DE ANTONIO SÁENZ.-- MADRID : SANTILLANA, D.L. 2018. R. 2988 PIN/383

GRANDES MUJERES ARTISTAS.-- LONDRES : PHAIDON, 2019. R. 3016 PIN/436

MUJERES ARTISTAS / FLAVIA FRIGERI.-- BARCELONA : BLUME, 2019. R. 3017 AR/437

MUJERES ESPAÑOLAS EN LAS ARTES PLÁSTICAS : PINTURA Y ESCULTURA / PILAR MUÑOZ LÓPEZ.-- MADRID : SÍNTESIS, D.L. 2003. R. 2444 AR/406

LA MUJER Y LA PINTURA DEL XIX ESPAÑOL : CUATROCIENTAS OLVIDADAS Y ALGUNAS MÁS / ESTRELLA DE DIEGO.-- MADRID : CÁTEDRA, 2009. R. 2725 PIN/366

MUJERES ADMIRADAS, MUJERES BELLAS: EL IDEAL ESTÉTICO A LO LARGO DE LOS SIGLOS / KARIN SAGNER ; [TRADUCCIÓN, ROSA PILAR BLANCO].-- MADRID : MAEVA EDICIONES, COP. 2011. R. 1725 AR/308

ARTISTAS : [UN CADERNO DE DEBUXOS DE DAVIDA] ; DAVID AMOEDO LOSADA"DAVIDA".-- VIGO : DAVID AMOEDO LOSADA, D.L. 2018. R. 2681 DEB/174

ELLAS MISMAS : AUTORRETRATOS DE PINTORAS : DESDE LA PREHISTORIA HASTA LAS VANGUARDIAS / ÁNGELES CASO.-- 2ª ED.-- OVIEDO : LIBROS DE LA LETRA AZUL, 2016

GRANDES MAESTRAS : MUJERES EN EL ARTE OCCIDENTAL, RENACIMIENTO-SIGLO XIX / ÁNGELES CASO.-- OVIEDO : LIBROS DE LA LETRA AZUL, 2017. R. 2724 PIN/365

EL DESNUDO FEMENINO: ARTE, OBSCENIDAD Y SEXUALIDAD / LYNDA NEAD; TRADUCCIÓN DE CARMEN GONZÁLEZ MARÍN.-- MADRID : TECNOS, D.L.1998. R. 1122 AR/127

PINTORAS EN CASTELLÓN 1900-1936/ HERMINIA SAMBLÁS ARROYO.-- CASTELLÓN : SERVICIO DE PUBLICACIONES, DIPUTACIÓN DE CASTELLÓN, D.L.2003. R. 845 PIN/28

MUJER, TRABAJO Y SOCIEDAD (1839-1983) / LUIS ALBERTO CABRERA PÉREZ.-- MADRID : FUNDACIÓN F. LARGO CABALLERO / FUNDACIÓN BBVA, 2006. R. 1921 FOT/73

ARTEMISIA GENTILESCHI / RAUDA JAMÍS; TRADUCCIÓN DE JUAN ABELEIRA.-- BARCELONA : CIRCE, 1998. R. 2455 PIN/319

SOFONISBA ANGUISSOLA : PINTORA (C. 1535-1625) / BEA PORQUERES.-- MADRID : ARCHIVOS VOLA, D.L. 2018. R. 3342 PIN 474

CAMILLE CLAUDEL / ANNE DELBÉE ; TRADUCCIÓN ANA M.ª MOIX.-- BARCELONA : CIRCE, 2001. R. 1368 ESC/64

MARUJA MALLO : Y LA VANGUARDIA ESPAÑOLA / SHIRLEY MANGINI ; TRADUCCIÓN DE ROSER BERDAGUÉ.-- BARCELONA : CIRCE, 2012. R. 2193 PIN/321

MARUJA MALLO : A PINTURA DA NOVA MULLER / CARLOS L. BERNÁRDEZ.-- VIGO : NIGRATREA, 2010. R. 2192 PIN/320

MODOTTI Y WESTON : MEXICANIDAD : NOVIEMBRE 1998, ENERO 1999 FUNDACIÓN PEDRO BARRIÉ DE LA MAZA, A CORUÑA, FEBRERO-MARZO 1999, CASA DE AMÉRICA, MADRID / [EXPOSICIÓN ORGANIZADA POR EL MUSEO INTERNACIONAL DE FOTOGRAFÍA Y CINE GEORGE EASTMAN HOUSE].-- A CORUÑA : FUNDACIÓN PEDRO BARRIÉ DE LA MAZA, D.L. 1998. R. 1497 FOT/36

TAMARA DE LEMPICKA, 1898 - 1980 / GUILLES NÉRET.-- HONG KONG, KÖLN, MADRID, ETC. : TASCHEN, COP. 2007. R. 964 PIN/84

GEORGIA O'KEEFFE : 1887-1986 : FLORES EN EL DESIERTO / BRITTA BENKE.-- KÖLN, LONDON, MADRID, ETC. : TASCHEN, COP. 2003. R. 643 PIN/33

FRIDA KAHLO 1907-1954 : DOLOR Y PASIÓN / ANDREA KETTENMANN.-- KÖLN, LONDON, MADRID, ETC. : TASCHEN, COP. 2003. R. 651 PIN/39

FRIDA KAHLO : MUJER, IDEOLOGÍA Y ARTE / ELI BARTRA.-- 3ª DE.-- BARCELONA : ICARIA EDITORIAL, 2003. R. 551 AR/420

ROBERT Y SONIA DELAUNAY : EXPOSICIÓN INTERNACIONAL DE ARTES Y TÉCNICAS DE PARÍS, 1937.-- [VALENCIA] : BANCAJA, D.L. 2002. R. 1775 PIN/263

SONIA DELAUNAY : ARTE, DISEÑO, MODA / MARTA RUIZ DEL ÁRBOL ; Y TEXTOS DE CÉCILE GODEFROY, MATTEO DE LEEUW-DE MONTI.-- MADRID : MUSEO THYSSEN-BORNEMISZA, 2017. R. 2653 DES/80

REBECCA HORN .-- CENTRO GALEGO DE ARTE CONTEMPORÁNEA 2000. R. 1840 ESC/108

BARBARA HEPWORTH : UNA VIDA DE FORMAS / SALLY FESTING ; TRADUCCIÓN DE ÁNGELA PÉREZ.-- BARCELONA : CIRCE, 2001. R. 2036 ESC/122

LOUISE BOURGEOIS, MUJER CASA / JEAN FRÉMON ; TRADUCCIÓN DE MILENA BUSQUETS.-- BARCELONA : ELBA, D.L. 2010. R. 1370 ESC/66

LOUISE BOURGEOIS / ROBERT STORR, PAULO HERKENHOFF, ALLAN SCHWARTZMAN.-- LONDON : PHAIDON, IMP. 2010. R. 1676 ESC/91

LOUISE BOURGEOIS : DESLAÇAR UM TORMENTO = TO UNRAVEL A TORMENT / [CURADORÍA EMILY WEI REALES ; TRADUÇAO CLÁUDIA GONÇALVES... [ET AL.].-- PORTO : FUNDAÇAO DE SERRALVES, COP. 2020. R. 3326 ESC 175

LIUBOV POPOVA 1889-1924: MUSEO NACIONAL CENTRO DE ARTE REINA SOFÍA, 18 DICIEMBRE 1991-17 FEBRERO 1992.-- [MADRID]: MINISTERIO DE CULTURAL: COP.1991. R. 792 CAT/PIN/74

CRISTINA IGLESIAS : [MOSTRA DALLA FONDAZIONE ARNALDO POMODORO, MILANO, 30 SETTEMBRE 2009 - 21 MARZO 2010] / [A CURA DI = EDITED BY GLORIA MOURE ; COORDINAMENTO = COORDINATION, ANA FERNÁNDEZ-CID, DERELIA LAZO, CARLOTA MONTEBELLO].-- BARCELONA : POLÍGRAFA / FONDAZIONE ARNALDO POMODORO, D.L. 2009. R. 2043 ESC/126

JOANA VASCONCELOS À VERSALLES : [DU 19 JUIN AU 30 SEPTEMBRE 2012].-- PARÍS : BEAUX ARTS ÉDITIONS, [2012].R. 2202 ESC/142

JOANA VASCONCELOS : TIME MACHINE : 15 FEBRUARY - 1 JUNE 2014.-- MANCHESTER : MANCHESTER ART GALLERY, 2014.R. 2201 ESC/143

I'M YOUR MIRROR = SOY TU ESPEJO / JOANA VASCONCELOS ; COMISARIADA POR ENRIQUE JUNCOSA, PETRA JOOS ; [TEXTOS], ENRIQUE JUNCOSA, IDALINA CONDE, PETRA JOOS, JOSÉ LUIS PEIXOTO.-- BILBAO : GUGGENHEIM BILBAO / LA FÁBRICA, D.L. 2018. R. 3007 ESC/165

ISABEL MUÑOZ / ISABEL COIXET, RAMÓN MAYRATA.-- BARCELONA : LUNWERG, D.L. 2009.  R. 1699 FOT/45

YAYOI KUSAMA : DE AQUÍ AL INFINITO / SARAH SUZUKI ; ILUSTRACIONES DE ELLEN WEINSTEIN ; CON REPRODUCCIONES DE SIETE OBRAS DE YAYOI KUSAMA.-- BOADILLA DEL MONTE (MADRID) : SM, D.L. 2018. R. 2980 ESC/ 159

ELENA COLMEIRO : SEN TÍTULO : MUSEO DE PONTEVEDRA, SEXTO EDIFICIO, DO 4 DE ABRIL Ó 4 DE MAIO DE 2014 / [TEXTO, BEATRIZ DE SAN ILDEFONSO RODRÍGUEZ].-- PONTEVEDRA : DEPUTACIÓN PROVINCIAL DE PONTEVEDRA, 2014. R. 2088 CER/163

CONSTRUÍNDO COS MATERIAIS : [EXPOSICIÓN], DO 5 DE XUÑO AO 28 DE XULLO DE 2019, CASA DAS ARTES, CONCELLO DE VIGO / ELENA COLMEIRO ; [COMISARIADO E DESEÑO DO PROXECTO, ROSARIO SARMIENTO ; TEXTOS, ROSARIO SARMIENTO, XOSÉ DÍAZ ARIAS DE CASTRO].-- VIGO : CONCELLO DE VIGO, REDE DE MUSEOS, CASA DAS ARTES, 2019. R. 2858 CER/236

MAESTROS DE LA CERÁMICA Y SUS ESCUELAS : ELENA COLMEIRO : [SALA DE EXPOSICIONES "ENRIQUE COOK": 14 DE JUNIO - 3 DE NOVIEMBRE DE 2013] / [TEXTOS, LUIS MARÍA BEAMONTE MESA].-- MUEL (ZARAGOZA) : TALLER-ESCUELA CERÁMICA DE MUEL, D.L. 2013. R. 1977 CER/156

ELAS / CECILIA AFONSO ESTEVES ; [TRADUCCIÓN, MANUELA RODRÍGUEZ].-- PONTEVEDRA : KALANDRAKA, D.L. 2010. R. 2687 COM/40

ESTAMOS TODAS BIEN / ANA PENYAS.-- BARCELONA : SALAMANDRA GRAPHIC, 2018.R. 2831 COM/64

WOMANHAUS : HISTORIA ILUSTRADA DE LAS ARTISTAS DE LA BAUHAUS / DAKOTA HERNÁNDEZ.-- A CORUÑA : BULULÚ, 2022.R. 3209 COM/126

EL ARTE DE VOLAR SEGÚN CANDELA CORT : [EXPOSICIÓN TEMPORAL : 13 DE FEBRERO, 26 DE ABRIL 2009, MUSEO DEL TRAJE, MADRID].-- MADRID : MUSEO DEL TRAJE, D.L. 2009. R.516 CON 52

CANDELA CORT / TEXTO = TEXT, ANATXU ZABALBEASCOA ; FOTOGRAFÍAS = PHOTOGRAPHS, MANUELA LORENTE.-- MADRID : LA FÁBRICA, D.L. 2020. R.3174 DES/ 91

SUSANA SOLANO : PROYECTOS = PROJECTS : [... FUNDACIÓN ICO DEL 3 DE OCTUBRE DE 2007 AL 6 DE ENERO DE 2008] / MARTA LLORENTE.-- BARCELONA : GUSTAVO GILI, D.L. 2007. R. 2042 ESC/125

MUNDO, SECO, BENAMOR, AMARGA : [EXPOSICIÓN] DEL 24 DE ABRIL AL 21 DE JUNIO DE 2009, SALA VERÓNICAS, MURCIA / EVA LOOTZ, [VICENÇ ALTAIÓ, JOSÉ MARÍA PARREÑO].-- [MUCIA] : REGIÓN DE MURCIA, D.L. 2009. R. 1753 ESC/104

LO VISIBLE ES UN METAL INESTABLE / EVA LOOTZ ; EDICIÓN Y EPÍLOGO, JAVIER ARNALDO.-- MADRID : ARDORA, 2007. R. 2350 ESC/147

MARIA SIBYLLA MERIAN / KIECOL, DANIEL.-- PARÍS : KÖNEMANN, COP. 2016. R.3040 GRA/107

LOS GRABADOS DE ANNI ALBERS .-- BETHANY (CONNECTICUT): THE JOSEF AND ANNI ALBERS FOUNDATION, COP. 2009. R. 3012 GRA 104

OBSERVAR, CONECTAR, CELEBRAR : LAS ENSEÑANZAS SOBRE CREATIVIDAD DE SISTER CORITA / CORITA KENT, JAN STEWARD.-- BARCELONA : GUSTAVO GILI, D.L. 2019. R. 2971 GRA 100

ESTAR AQUÍ ES ESPLÉNDIDO : VIDA DE PAULA M. BECKER / MARIE DARRIEUSSECQ ; TRADUCCIÓN DE REGINA LÓPEZ MUÑOZ.-- MADRID : ERRATA NATURAE, D.L. 2021. R.3341 PIN 473

LA REVOLUCIÓN DE LAS FLÂNEUSES / ANNA Mª IGLESIA.-- TERRADES (GIRONA) : WUNDERKAMMER, D.L. 2019. R. 3304 AR 472

PAULA REGO [EXPOSICIÓN] / EDICIÓN A CARGO DE ELENA CRIPPA ; CON TEXTOS DE ELENA CRIPPA... [ET AL.].-- MÁLAGA : FUNDACIÓN MUSEO PICASSO MÁLAGA / LA FÁBRICA, D.L. 2022. R. 3448 PIN 531

ALICE NEEL : LAS PERSONAS PRIMERO / KELLY BAUM Y RANDALL GRIFFEY ; CON TEXTOS DE MEREDITH A. BROWN, JULIA BRYAN-WILSON Y SUSANA V. TEMKIN.-- BILBAO : GUGGENHEIM BILBAO, D.L. 2021. R. 3227 PIN 389

HELENE SCHJERFBECK.-- LONDON : ROYAL ACADEMY OF ARTS, COP. 2019. R. 3228 PIN 390

LA PINTURA COMO CAMPO EXPERIMENTAL = PAINTING AS AN EXPERIMENTAL FIELD, 1948-1958 / LYGIA CLARK ; [COMISARIADA POR GEANINNE GUTIÉRREZ-GUIMARÃES].-- BILBAO : GUGGENHEIM BILBAO / LA FÁBRICA, D.L. 2020. R.3229 PIN 391

FESTA DA PALABRA SILENCIADA : [PUBLICACIÓN GALEGA DE MULLERES] / COORDINACIÓN, M. XOSÉ QUEIZÁN.-- [VIGO] : FEMINISTAS INDEPENDENTES GALEGAS, 1983-