Presentación da especialidade de Debuxo [DEBUXO]

Nesta entrada de presentación da especialidade faremos un resumo do que aprende o alumnado de Debuxo a través da reflexión acerca desta disciplina nun paseo pola historia, do enfoque que o obradoiro lle dá a esta especialidade da EMAO e por que resulta tan estimulante o seu estudo.
Para empezar poderíamos remitirnos a moitos autores cos que comparto o seu xeito de entender o Debuxo, como John Berguer, Betty Edwards ou o xa citado Peter Jenny ou resumir o que aparece na convocatoria do curso ou no PEMAO,  pero penso que é interesante facer unha reflexión desde dentro do obradoiro, achegando traballos realizados por alumnado relacionando estes con obras de grandes mestres para que vexades que a aprendizaxe do debuxo é posible, que os debuxantes non están tocados por unha divindade que lles dá poderes extraordinarios na observación e a execución dos debuxos... pero require esforzo, moita práctica, concentración e dedicación. O debuxo  é sobre todo unha actividade mental que cansa moito.

O INICIO

O Debuxo é unha actividade primaria, esencial, xa que só necesitamos un útil e un soporte. Calquera utensilio en acción que deixe marca sobre unha superficie considérase debuxo. Se nos remitimos a elementos próximos para executar unha actividade tan básica, podemos pensar no soporte area, terra e no útil man ou pau. Posiblemente o Debuxo comezou así... alguén trazou unha liña sobre a area que foi efémera, do mesmo xeito que se debuxou, o mar  levou  esa liña cando chegou a onda. Como unha canción de berce, un son que se escoita e marcha... pero que queda na memoria.

LIÑAS NAZCA

Liñas nazca. Perú

A historia da arte comenza aquí, no debuxo na area, na terra, na relación do home cos elementos da natureza sinxelos e próximos e a súa manipulaión, para rematar no século XX co Land Art. Segundo Fernando Castro Florez "o Land Art é a última tentativa da arte antes da desubicación da arte no virtual".
O debuxo é a primixenea forma artística coa que o home se expresa graficamente. No debuxo atópase o inicio. Todo este percorrido de séculos para chegar á mesma conclusión de que a arte como a vida é  efémera... e de que por moito que nos empeñemos todo ten un principio e un fin e entre eses dous puntos atópase a beleza. O debuxo ten esa esencia de que a súa durabilidade vai ser curta, por iso representa tan ben o espírito humano.

ANDRÉS AMADOR

Debuxo sobre area do artista Andrés Amador

Pero tamén vai no espírituo humano loitar contra o tempo e deixar marca da súa presenza. Case toda a arte representa ese interese por deixar pegada... e atopa nesa pegada algo chamánico pola conexión que terá co futuro. Os trazos efémeros convertidos en incisións sobre as rochas,  marcas que falan co futuro e que hoxe intentamos entender. Intentamos descifrar o código deixado, como unha forma de escrita... xa que a escrita e o debuxo naceron da mesma raíz. En Galicia, perto de nos, temos exemplos destes códigos aínda non descifrados. Debuxo? Escrita?

PETRÓGLIFOS DE MOGOR

Petróglifos de Mogor. Galicia

O DEBUXO MODERNO

Aínda que a orixe do debuxo atópase nese momento inicial da humanidade, por ese carácter esencial e efémero que ten, e mantense durante tódolos períodos da historia, non foi ata o Renacemento cando esta disciplina adquire identidade propia non supeditada a outra disciplina maior. O debuxo proponse como medio de coñecemento e investigación. Giorgio Vasari define o Debuxo como "pai da ciencia" polo seu valor intelectual. Pero o factor material vai ser importante e non desdeñable no auxe desta disciplina. A utilización do papel como soporte que se populariza en Europa desde o final da Idade Media  e a punta de prata como útil de trazado. Pero tamén o carbón, a sanguina, as sepias e as tintas ferrogálicas, fai que os artistas atopen nestes materiais un medio sinxelo e preciso de plasmar as súas ideas. Será neste período cando nace o Debuxo moderno. Aquí comezamos.

Estudo de mans. Durero. 1494

Estudo de plantas. Leonardo. 1506

En italiano a verba, disegno, alude ao debuxo tanto como procedemento material como elaboración intelectual. Nos debuxos de Leonardo obsérvase esa conexión entre xesto e pensamento. De como o imaxinado convértese nunha representación material. O seu disegno resulta excepcional porque é un testemuño íntimo do que está a argallar, a mirar, a memorizar.  Por iso cando falamos de Debuxo falamos dunha actividade mental de primeira orde na que a man e o cerebro están conectados por algo máis que estímulos nerviosos. Non queremos chegar a ser Leonardo, ou si, pero queremos entender o proceso no que o ollo, o cerebro e a man son a mesma cousa.

EXERCITAR  E OBSERVAR

Para chegar a coseguir esa conexión case catárquica no que se refire ao debuxo do natural, de observación, que nos ensinou Leonardo, é importante comezar por aprender dúas cousas:

1. AS POSIBILIDADES PLÁSTICAS DO ÚTIL E O SOPORTE, en tódalas técnicas do debuxo que podemos denominar clásico. Lapis, carbón e tintas, con tódalas variantes posibles que hoxe o mercado nos ofrece, materiais e soportes adaptados para cada un deles.
2.  OBSERVAR O MUNDO E RECREALO utilizando método, de xeito que iniciemos esa recreación do que vemos, guiados, analizando e entendendo a forma dos obxetos e o espazo que os rodea.

Entender a través da observación o  mundo, a forma das cousas que nos rodean. Ser quen de desenmarañar toda a información do mundo para  traducila ao soporte, de interpretala coa liña e coa mancha. O debuxo de observación sempre vai ser unha interpretación, xa que a imaxe pasa polo filtro do noso eu. Resulta unha forma de comunicación entre o home e a natureza dos obxectos debuxados, xa que dalgún xeito a forma fala de como é, só temos que entender o seu significado e traducilo.

1. POSIBILIDADES DO ÚTIL

2. OBSERVAR O MUNDO E RECREAR

Debuxo de mans

Debuxo de zapatos

Debuxo de obxectos

CONVENCIONALISMOS

Outra das guías metódicas na ensinanza do debuxo, convertidas en norma no século XIX,  é a consolidación dos convencionalismos da perspectiva. A perspectiva comeza a desenvolverse no Renacemento coa finalidade de representar o espazo e o volume dun xeito naturalista. Brunelleschi representa en 1420 o Baptisterio de San Xoán de Florencia visto desde a Catedral cun método que imita o espazo nunha superficie plana. É o nacemento da perspectiva.

O estudo do método e o coñecemento dos convencionalismos da perspectiva "italiana", xa fixada na cultura occidental case como o único xeito de ver, aínda que non o único, é outro dos pilares na ensinanza do debuxo na Emao. Non se trata dun tema no que abordemos a perspectiva dun xeito teórico, máis ben trátase de poñer en práctica eses convencionalismos básicos que nos permitan debuxar na rúa como fixera Brunelleschi desde a Catedral de Florencia, recreando o espazo con criterio en base a eses convencionalismos.

  3. PERSPECTIVA

"O debuxo foi ao longo da historia da arte o medio para fixar, sistematizar e codificar as formas e ideas artísticas. A isto debe todas as opcións do clasicismo, como tendencia baseada no desenvolvemento dun código... elevado á categoría de norma. O culto á norma e ao valor academicista da forma ensínanse e apréndense a través desta disciplina."

Esta foi unha tendencia da que resulta dificil escapar na ensinanza do debuxo. Moito do alumnado segue a considerar o debuxo como a primeira fase, como a ensinanza que lle permita facer estudos preliminares para seguir logo en pintura, deixando o debuxo como a obra preparatoria. Moitos comentan "Primeiro fago debuxo para logo facer pintura", " Un bo pintor ten que ser bo debuxante". Todas estas afirmacións son consideracións do modelo clasicista que temos tan enraizado pola presenza que tiveron as academias e que veñen da herdanza Neoclásica do século XVIII. Penso que na ensinanza do debuxo non podemos mirar para outro lado con respecto a esta herdanza tan fixada, considerando ademais que estamos nunha escola de Artes e OFICIOS. O valor da norma, dos convencionalismos clásicos da perspectiva, a apliación das técnicas, as veladuras, a relación das escalas de grises, a consecución de texturas visuáis, o coñecemento da proporción... Todo isto si, pero o debuxo ten independencia, é obra en si mesma, delicada, efémera, máis inmedita, pero obra. Abordamos todos estes aspectos, trasladamos a forma observada dun xeito analítico, memorizamos fixando a imaxe... Construímos todo ísto para logo deconstruír.

OUTROS DEBUXOS

Coa aparición da fotografía no século XIX toda a ensinanza clásica do debuxo académico comeza a non ter moito sentido. Os artistas queren expresar dun xeito individual. Buscar novos camiños. O valor da forma vai ser disolta polo impresionismo e o postimpresionismo, así como moitas das obras dos fauves e os expresionistas. Kandinsky, vinculado á Bauhaus, publica en 1925 o seu libro " Punto e liña sobre o plano" onde leva a cabo un intento de consolidar unha gramática universal da forma e funcional para a arte. A cor, o punto, a liña, son entendidos como elementos puros e eternos que transmiten a esencia do movemento. O seu libro presenta paralelismos coa psicoloxía da Gestalt que se desenvolve tamén naquel momento en Alemaña.

Paul Klee e Kandinsky porán en práctica estas teorías na ensinanza de Debuxo na Escola da Bauhaus. Cooperan nunha nova forma de debuxar atendendo ao "que" concepto e ao "como" expresión. Pasan da reprodución realista e obxectiva ata a abstracción ou subxectiva nas súas clases de debuxo. Neste contexto enténdese o Debuxo como unha linguaxe transversal para a arte, o deseño e a industria... exposición que eu compato. Construír para decontruír. Aprende os convencionalismos, coñéceos, utilízaos se queres e logo, se queres, os desmontas.

Outras  vangardas indagan no subconsciente motivadas pola aparición da psicanálise, como fixeron os surrealistas co debuxo automático. André Bretón afirma que o surrealismo é "un automatismo psíquico puro por medio do cal inténtase expresar verbalmente, por escrito ou por calquera outro medio, o funcionamento real do pensamento. É un ditado do pensamento, sen a intervención reguladora da razón, alleo a toda preocupación estética ou moral".

Debuxo automático. André Masson. 1925

Pero o debuxo académico era un instrumento válido para a representación dos obxectos, o que varía é o seu significado, o seu discurso. Os surrealistas non varían a linguaxe plástica, modifican o relato.
A tradición segue estando aí. As vangardas desafían toda relación co pasado, pero demostran tamén que a tradición ten tanto peso que resulta moi difícil matala. Os cubistas desenvolven unha nova perspectiva, "perspectiva múltiple", creando un "novo debuxo", denunciando a tiranía do clasicismo, pero creando un "novo clasicismo".

Perspectiva múltiple de Juan Gris. 1912

A MORTE DO DEBUXO

O artista que verdadeiramente mata o Debuxo é Pollock, negando o debuxo e desfacendo a diferenciación entre Debuxo e Pintura. Cando os surrealistas chegan exilados desde Europa a NY nos anos 40, André Bretón, Max Ernst, André Massón... contactan cos artistas mozos que protagonizarán as segundas vangardas nos anos 50. Pollock alivia a súa frustración de "mal debuxante" grazas ao debuxo automático que coñece dos surrealistas. Descobre que a verdadeira arte non depende do virtuosismo e converte o seu "facer" en expresión pura, en expresión primaria. Pollock é xesto e enerxía, é pura acción e momento. Non require dunha aprendizaxe porque é unha acción intuitiva.

Desde o punto de vista da ensinanza do debuxo, o automatismo paréceme unha experiencia a ter en conta, un modo máis de investigar sobre os procesos da creación, das posibilidades da expresión plástica e unha vía aberta cunha gran riqueza para a creación. 

PECHANDO O CÍRCULO

Pero o debuxo volta ao mesmo punto do que partiu. O século XX, tan vital, dinámico e transformador mata ao Debuxo pero vólveo recuperar conectando co comezo, coa terra. O Land Art de Robert Morris, que viaxa a Perú nos 60 e nos 70 para intentar comprender as liñas Nazca, sostén que a lóxica da obra é a do debuxo e non a da escultura. Atópase en consonancia coa obra de Jean Dry Lake, debuxando cunha motocicleta, de Smithson... todos eles fascinados pola dimensión e a grande escala. Segundo Morris, desde Rodín "toda obra tridimensional procede do Debuxo" e Smithson realiza debuxos constantemente desde bosquexos ata os máis desenvolvidos. Os debuxos son considerados documentos de obras destinadas a desaparecer, como os de Christo, aínda que os de Smithson sexan menos meticulosos.

Spiral Hill. Robert Smithson.1971

O DEBUXO ENTENDIDO DUN XEITO INDIVIDUAL

Pero existen artistas con posicións aparentemente desvinculadas das vangardas, illadas do discurso pero con gran recoñecemento internacional e exemplo dentro do concepto de representación e figuración. Individualistas como Antonio López, Balthus, Lucien Freud, Francis Bacon, e un autor co que comparto a seu xeito de ver o debuxo... de mirar e de executar... David Hockney.  Eles, entre outros, son o contrapunto dos outros discursos e son difíciles de analizar. Temos que entendelos no contexto complexo da modernidade. Eles reflexionan sobre o problema de construción do real, no só constrúen unha representación, un simulacro. O autentico tema non é a realidade, máis ben o proceso de representación e o debuxo como elemento de coñecemento. Penso que aquí é onde nos debemos situar para ensinar debuxo no século XXI. A observación. A representación, o debuxo como actividade universal de coñecemento.

Debuxos de libreta. David Hockney

Estas obras de Hockney fálannos, entre outras moitas cousas, da importancia do bosquexo como base de coñecemento. Esa base é fundamental para traducir logo as ideas propias en imaxes máis complexas, de aí a importancia que ten a libreta de apuntamentos. No obradoiro de Debuxo bosquexamos a partir do natural, co fin de memorizar o mundo e ser quen, posteriormente, de traducir as nosas ideas a esas libretas. Pensamos que dese modo traballamos coa tradición pero situámonos tamén na contemporaneidade xa que deixamos a porta aberta á experimentación, á busca, cunha serie de pautas que consideramos moi reveladoras. A utilización da libreta e o trazado do bosquexo ou o trazado do que vexo, pero máis acabado, é unha ferramenta que nos axudará a ter control sobre o espazo, a forma, a textura.

4. OBSERVAR O MUNDO E COÑECER

Da igual o motivo, unha paisaxe, un retrato, o corpo humano, un obxecto cotián... o importante é atoparse individualmente coa forma, comprendela, comprender como se posiciona no espazo e como se relaciona con outras formas, como dialogan entre elas... para compoñer logo o noso debuxo no espazo de traballo, traducindo a forma observada a ese espazo. Dalgún xeito estes debuxos de bosquexo son como a nosa rúbrica, o noso xeito de grafar que resulta único, pero tamén o noso xeito de observar e de coñecer o mundo, particular e individual.

5. O MOTIVO NON IMPORTA

Corpo humano. Posados do natural

Retrato e paisaxe

Obxectos da contorna

Fronte ao espello

O debuxo de observación é o que potenciamos na aula. Esa obsesión por aprender a ver e por entender a forma e por memorizar o mundo é unha constante que traballamos arreo. Inicialmente potenciamos o debuxo de observación posteriormente o de memoria, para por fin ser quen de levar a cabo un debuxo creativo. Este debuxo de idea xa se traballa dun xeito individual intentando potenciar as capacidades creativas do alumnado. Analizando como resolven outros as súas ideas para chegar a conclusións que faciliten as tarefas dos proxectos do alumnado. 

5. COÑECER PARA IDEAR

O proxecto de Bety era unha idea de transformación de espazos da cidade que lle resultaban pouco atractivos. A súa proposta consistía en proxectar xardíns con ese fin transformador. Sería interesante poder executalos na realidade, como Christo.

A proposta de Gerardo era ben diferente xa que cabalgou entre o debuxo e a pintura co fin de executar retatos a mancha-cor-pastel en formatos moi grandes, rompendo coa convención establecida do debuxo pequeno.

María traballou a idea en formato papel co fin de trasladar os seus deseños propios ao mundo da tatuaxe. O soporte final vai ser a pel. Hoxe María é tatuadora.

O FUTURO É HOXE

Todas estas reflexións facendo un percorrido pola ensinanza do debuxo, a súa importancia e validez ao longo da historia serven para situarnos no hoxe e aquí. Nesta Escola e neste obradoiro no contexto actual. Coñecer o desenvolvemento histórico do debuxoaxúdanos a reflexionar sobre o momento e o lugar que ocupa na actualidade. Reflexionar sobre o perfil do alumnado que temos, as súas motivacións e inquedanzas o tipo de formación que estamos a impartir e o que queremos conseguir serviu para elaborar o currículum de cada especialidade e que aparece no Plan de Estudos PEMAO 2015. No PEMAO poderedes informavos  nos tres documentos de tódolos elementos do currículum de cada especialidade e da súa normativa.

O curso 2020-21 vai ser especial, complexo. Temos certa incerteza a causa do COVID e temos que adaptarnos ás circunstancias. O alumnado do curso pasado vai repetir para poder completar a súa formación, polo que a oferta de prazas é moi limitada xa que se ofertan as vacantes existentes. Toda a información das vacantes, horarios, cursos... podédela atopar na convocatoria neste sitio WEB. Fixádevos que  este ano ofértanse tamén vacantes para os grupos Medio, Superiores e Avanzado. Para acceder a estas prazas requírense coñecementos previos acreditados.

Agardamos que o próximo curso poidamos seguir compartindo  todo o que sabemos e seguir tamén aprendendo con vós na viaxe desta disciplina tan apaixonante que é o Debuxo...

Instagram Debuxo

Blog Debuxo