Evolución da gaita a través do fol [CAIM GAITA]

Fol de cabrito

A evolución da gaita como instrumento non só comprende os cambios sufridos ó longo dos anos en canto a son, afinación e durabilidade, que afectan tanto á súa construción como ós materiais empregados nos tubos sonoros. Unha parte non menos importante nesta evolución témola no fol, tanto no referente a materiais como a ergonomía, que achegan comodidade e adaptabilidade e por suposto maior durabilidade con menos mantemento.

Orixinariamente os foles facíanse con peles animais (cabrito), o que implica un proceso de elaboración máis complicado, xa que requirían un bo curtido que garantise a súa calidade, e aproveitábanse as aberturas naturais do animal (patas, pescozo) para a fixación das respectivas pezas da gaita; así mesmo facíase necesario un mantemento para que conservase as súas calidades o maior tempo posible. Aínda hoxe, de xeito residual, hai quen os emprega.

Fol de caucho inxectado

Logo, coas modernidades da época (mediados século XX, aprox.) comezouse a introducir o fol de goma, en principio elaborado con cámaras interiores dos neumáticos de camión, posteriormente empregando pranchas de goma mercadas exprofeso para facer o fol, e xa na última época destes desastrosos foles fixéronse con caucho inxectado en molde. Esta innovación, lonxe de favorecer e
axudar ó gaiteiro, tivo unha influencia ben negativa no instrumento, xa que so tiña unha virtude e moitos defectos, a virtude non era outra que retiña o ar dentro do fol; en canto ós defectos, por citar algúns, o tempero era un calvario, debido á súa extrema flexibilidade (sobre todo nos de caucho inxectado) que facían que manter unha presión de ar

Fol de tenreira sin charol

estable se volvese practicamente imposible. A humidade interior do fol era en todo momento extrema, xa que por lóxica, ó estar feito dun material totalmente estanco, esta non tiña por onde saír, o que facía de manter a gaita afinada unha ardua tarefa, e ademais a madeira das buxas estaba sempre empapada, o que aceleraba o proceso de putrefacción das madeiras.
Afortunadamente acabouse por desterrar este tipo de fol, substituíndoo novamente por materiais animais, neste caso pel de tenreira de curtido industrial, á que se lle adhería na parte exterior do fol unha fina película de charol, para evitar que escapase o ar polos poros da pel. Este tipo de fol empregouse durante bastantes anos, aínda qe tamén tiña algún problema de retención de humidade, máis tarde empregáronse estes mesmos foles pero sen a película de charol, o que facía necesario
impregnalos pola parte interior cun líquido con varios compoñentes, entre os que estaba a lanolina e a aspirina. Estes foles funcionaban moi ben, mais houbo algún caso de problemas respiratorios que se atribuíron a este líquido impermeabilizante.

Fol de goretex, da marca Canmore

Finalmente apareceron, hai xa algúns anos, os foles sintéticos, a base de goretex, simpatex, etc. Estes foles teñen a cualidade de ser transpirables ó mesmo tempo que reteñen o ar dentro, son lixeiros e duradeiros, anque non eternos con din algúns, por suposto teñen caducidade e despois de anos de uso requiren a súa substitución, xa que inda que non perdan ar, si van perdendo co tempo a capacidade de transpirar.
Como se ve nas fotos, non só cambiaron os materiais, senón tamén a súa morfoloxía, facéndoos máis adaptables ó gaiteiro e máis ergonomicos.